Hoe herken je ontkenning van wetenschap?

 Hoe herken je ontkenning van wetenschap?

Het afgelopen jaar hebben we op Facebook en Twitter kennis mogen maken, met allerhande beweringen over het wel of niet bestaan, van een zeker virus, het wel of niet gevaarlijk zijn van dat virus, wondermedicijnen die wel of niet zouden werken, mondkapjes die wel of niet zouden helpen, het wel of niet nodig zijn van lock-downs, 1,5 meter, veiligheid van vaccins enzovoort, enzovoort. Er is een “levendig” debat gaande waar iedere uiting in de geschreven pers kan rekenen op gepolariseerde opvattingen van Facebook-geleerden.  In het kort mensen die vertrouwen op de gangbare wetenschap staan tegenover mensen die de gangbare wetenschap ontkennen.

Kritisch zijn over gangbare wetenschap is niet verkeerd. Dat is namelijk hoe wetenschap hoort te functioneren. Wat je niet onderzocht hebt, kan je niet zeker weten, maar op basis van wat je wel hebt onderzocht kan je wel een verwachting uitspreken over wat de waarschijnlijke uitkomst zal worden. Zo’n theorie kan je dan weer met onderzoek bewijzen of weerleggen. Van groot belang is dat een wetenschapper ook kritisch is over het eigen onderzoek. Dat is met name voor de mensen die graag duidelijke en krachtige uitspraken horen, rampzalig. Vaak geven wetenschappers de indruk dat ze het eigenlijk ook niet zo goed weten. Kritisch zijn is echter wat anders dan ontkennen van wetenschap, dat wil zeggen dat je onderzoeksresultaten en feiten die in strijd zijn met je eigen theorie, systematisch ontkent.

Onlangs las ik een wetenschappelijk artikel hoe je ontkenning van wetenschap herkent. Welke tactieken worden gebruikt om twijfel te zaaien en de gangbare wetenschap in diskrediet te brengen?

1. Complot. De kwaliteit van het uitgevoerde onderzoek wordt in twijfel getrokken, want het onderzoek wordt gestuurd door personen of organisaties die er belang bij hebben dat het onderzoek gunstige resultaten oplevert.

Bijvoorbeeld “Big-Pharma wil vaccins verkopen”

2. Fake experts. Opvattingen van vermeende experts, die tegen de gangbare opvattingen ingaan, worden uitvergroot. De experts die daadwerkelijk werkzaam zijn in het vakgebied en daar veel aanzien hebben, worden als incompetent weggezet.

Bijvoorbeeld “Emeritus hoogleraar ...... heeft gezegd”

3. Cherry-picking. Aandacht wordt gevestigd op een geïsoleerd onderzoek, of waarneming, die de de gangbare wetenschappelijke opvatting, zou moeten tegenspreken. Zelfs als dat geïsoleerde onderzoek al lang en breed is weerlegd.

Bijvoorbeeld “Hydroxychloroquine geneest Covid-19”, “de ziekenhuizen lagen in 2018 ook vol”

4. Onmogelijke eisen. Aan wetenschappelijk onderzoek worden onhaalbare eisen gesteld. Dat gebeurt met name bij inschattingen van toekomstige ontwikkelingen. Geen wetenschapper zal zekerheid kunnen bieden, omdat niemand alle toekomstige factoren die van invloed kunnen zijn op de uitkomst kan weten. Andersom wordt de zekerheid die de huidige situatie biedt en mogelijk veel onaantrekkelijker is, gebagatelliseerd. 

Bijvoorbeeld “maar er kunnen onbekende bijwerkingen zijn” samen met “door griep gaan mensen ook dood”

5. Het standpunt van opponenten verkeerd uitleggen. Bijvoorbeeld door de goede bedoelingen van de persoon voor te stellen als uitwerking van een kwaadaardige politiek

Bijvoorbeeld “de toespraak waarin Rutte als leek een perspectief probeerde te  schetsen, waarbij uiteindelijk groepsimmuniteit zou kunnen ontstaan, werd later uitgelegd als een plan van het RIVM om kwetsbare mensen opzettelijk ziek te maken.”